Türk Bilim İnsanlarından Yabani Patlıcanlarda Farklı Yaklaşım
Mustafa Kemal Üniversitesi (HMKÜ) Ziraat Fakültesi öncülüğünde başlatılan bir TÜBİTAK projesi, yabani patlıcan türlerinde türler arası melezleme çalışmaları ile dikkat çekiyor. Projenin temel amacı, tarımda sıkça karşılaşılan toprak kaynaklı hastalıklara karşı dayanıklı hibrit çeşitler geliştirilmesine yönelik bilimsel bir altyapı oluşturmak.
Patlıcanlarda Türler Arası Melezleme Neden Önemli?
Dünyada ve Türkiye’de yaygın olarak yetiştirilen Solanum melongena (kültür patlıcanı), Fusarium ve Verticillium solgunluğu ile kök-ur nematodu gibi toprak kökenli hastalıklara karşı duyarlıdır. Bu hastalıklar, ciddi ürün kayıplarına yol açmaktadır. Örtüaltı üretiminde bu kayıpları azaltmak için dayanıklı anaç türler olan Solanum torvum ve Assist F1 (Solanum aethiopicum x Solanum melongena) kullanılarak aşılama yapılmaktadır. Ancak aşılama yöntemi üretim maliyetlerini artırmaktadır.
Toprak kökenli hastalıklara kalıcı bir çözüm sunmak amacıyla, dayanıklılık özelliği gösteren Solanum torvum, Solanum aethiopicum ve Solanum incanum gibi yabani patlıcan türleri ile kültür patlıcanlarının melezlenmesi hedeflenmektedir. Ancak, bu türler arasında özellikle en dayanıklı tür olan Solanum torvum ile kültür patlıcanının başarılı bir şekilde melezlenmesi henüz sağlanamamıştır.
Maternal Tohum ve Projenin Bilimsel Katkıları
Proje, yabani patlıcan türleri arasında yapılan melezlemelerde farklı araştırmacılar tarafından bildirilen “maternal tohum” oluşumuna odaklanmaktadır. Maternal tohum, türler arası melezleme sonucunda yalnızca ana ebeveynin özelliklerini taşıyan bir bitki meydana getiren tohum anlamına gelmektedir.
Proje kapsamında:
• Maternal tohum oluşumunun doğrulanması,
• Bu mekanizmanın histolojik analizlerle açıklanması,
• Mekanizmada etkili genlerin belirlenmesi amaçlanmaktadır.
Elde edilen bulgular, sera koşullarında kullanılabilecek yeni hibrit çeşitlerin geliştirilmesine yönelik bilimsel altyapı oluşturacak. Uzun vadede, bu çeşitler çiftçilere doğrudan fayda sağlayabilecek şekilde ticarileştirilebilecektir.
Proje Ekibi ve Bütçe
Projede Türkiye’nin farklı üniversitelerinden bilim insanları yer alıyor:
• Prof. Dr. Sebahattin Çürük (Proje Yürütücüsü, HMKÜ Ziraat Fakültesi),
• Doç. Dr. Özhan Şimşek (Erciyes Üniversitesi Seyrani Ziraat Fakültesi),
• Dr. Şenay Karabıyık (Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi),
• Dr. Emine Açar (Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi),
• Arş. Gör. İlknur Külahlıoğlu-Çeğil (HMKÜ Ziraat Fakültesi).
Toplam bütçesi 2 milyon 310 bin TL olan projenin 450 bin TL’si kurum hissesi, 210 bin TL’si proje teşvik ikramiyesi olarak belirlenmiştir.
Proje Süresi ve Beklentiler
Şubat 2024’te başlayan ve 30 ay sürecek proje, 2026 ortalarında tamamlanacak. Kısa vadede tohum firmalarının kullanabileceği ıslah materyalleri, uzun vadede ise çiftçilerin faydalanabileceği dayanıklı patlıcan çeşitlerinin geliştirilmesi hedefleniyor.
Bu proje, tarımsal verimliliği artırmayı ve toprak kaynaklı hastalıklarla mücadelede yenilikçi çözümler sunmayı amaçlayan bilimsel bir atılım olarak değerlendiriliyor.
